Makalah : Duryudana Kelas SCI

ATUR PAMBUKA

Puji syukur kita aturaken wonten ngarsanipun Gusti Ingkang Maha Kuwaos, ingkang sampun paring rahmat saha hidayah, saengga kita saged nyekapaken tugas damel makalah punika minangka salah satunggaling sarat kangge njangkepi tugas Bahasa Jawa SMA Negeri 1 Kebumen. Boten kesupen ugi ngaturaken agunging panuwun dhumateng:

1.    Bapak Nurul Anwari, guru Bahasa Jawa SMA Negeri 1 Kebumen ingkang sampun paring pengarahan kalian bimbingan dhateng kita sedaya anggenipun kita nyusun makalah punika.

2.   Kanca-kanca, mliginipun kelas SCI ingkang sampun biyantu nyekapaken makalah punika.

3.   Bapak saha Ibu ingkang sampun paring pandonga saha penyengkuyungipun wonten ing panyeratan makalah punika.

Panyerat nyuwun pangapunten menawi anggenipun damel makalah punika kirang sampurna lan taksih kathah klenta-klentunipun. Awit saking menika dipunsumanggaaken panyaruwe saha pamrayogi saking para pamaos ingkang saged nambah kasampurnan makalah punika. Mugi-mugi makalah punika wonten paedahipun kagem sedaya ingkang maos.

Kebumen,   November 2014

Panyerat         

BAB I

PURWAKA

A.            Dhasaring Panaliten

Warisan budaya saking para leluhur punika kathah ingkang saged dipunsinau dening para mudha. Budaya adiluhur punika ugi saged paring pambiyantu para mudha ingkang ngangsu kawruh ngrembakaaken kabudayan. Salah satunggaling budaya luhur ingkang taksih sae inggih menika wayang. Wayang iku pagelaran nganggo bonéka kang umumé katon éndah ing wewayangané lan dilakokaké déning dhalang kanthi iringan gamelan. Bonéka kasebut bisa kang awujud 2 dhimensi utawa awujud 3 dhimensi. Umumé, kang wujud 2 dhimensi, kagawé saka kulit (walulang), kang biyasané kulit sapi, utawa wedhus. Lan kang wujud 3 dhimensi, lumrah digawé saka kayu kang direnggani penganggo saka kain kang manéka warna adhedhasar karakter wayang kasebut. Nanging ing sawatara tlatah, uga ana kang gawé wayang saka suket, lan kerdhus, ananging wayang jinis ngéné iki ora pati akčh ditemoni.

B.           Undheraning Panaliten

Saking dhasaring panaliten ing inggil, dipunpanggihaken mapinten-pinten perkawis ingkang wonten gandheng cenengipun kaliyan wayang. Perkawis ingkang badhe dipunrembag lumantar makalah menika inggih menika kados pundi pangertosan wayang lan kados pundi wayang menika langkung ngrembaka lan kondhang wonten masarakat Indonesia mliginipun masarakat Jawi piyambak. Bab menika wigatos sanget dipunpenggalih mliginipun dening masarakat ingkang rumaos “asli” saking Jawi, utawi sinten kemawon ingkang rumaos handarbeni dhumateng wayang, supados kawontenan tiyang Jawi lan ugi kabudayanipun langkung dipunakeni dening masarakat sanesipun ing donya menika.

C.           Ancasing Paneliten

Ancasipun saking panaliten menika inggih kados makaten

1.              Ngandharaken tegesipun wayang.

2.             Ngandharaken sejarahipun wayang.

3.             Ngandharaken sebutanipun wayang menika.

D.          Paedahing Paneliten

Panaliten punika nggadhahi kalih manfaat:

1.    Kagem Masarakat

Minangka papan sinau ngenani budaya wayang, lan bisa luwih mangerteni klira-klirune pangerten budaya wayang.

2.   Kagem Panyerat

Minangka papan informasi ngenani budaya Jawa sing bisa didadekake cekelan kanggo panaliti sabanjure sing ana gegayutane karo panaliten iki.

BAB II

PIREMBAGAN

A.      Pangertosan  Wayang          

Wayang inggih menika pagelaran ingkang umumipun ngginakaken boneka. Wayang dipuntindakakan dening dhalang kanthi iringan gamelan. Boneka kasebut, saged awujud boneka 2 dhimensi utawa 3 dhimensi. Umumipun, boneka wayang ingkang awujud 2 dhimensi kadamel saking kulit (walulang), ingkang limrahipun kulit sapi, utawi mendha. Dene boneka wayang  ingkang 3 dhimensi, limrahipun dipundamel saking kajeng ingkang dipunrenggani ageman saking kain maneka warna adhedasar karakter wayang kasebut. Nanging ing tlatah sanes ugi wonten ingkang damel wayang saking suket, tuwin kerdus, nanging wayang jinis menika boten kathah. 

B.      Sejarahipun Wayang 

Miturut para ahli budaya ugi adhedhasar asiling panaliten para ahli arkeologi wonten ing Indonesia, kesenian budaya wayang menika sejatosipun sampun wonten wujudi aslinipun awit rumiyin nalika taksih dipunsebat kalebet jaman kuna. Jaman kuna inggih menika kangge nyebutaken wekdal saderengipun wonten agama Hindhu Budha. Wonten ing jaman sakmenika, budaya wayang sampun dados kagunganipun bangsa Indonesia. Dados wayang menika kalebet kabudayan asli bangsa Indonesia. Nalika semanten, budaya wayang taksih wonten sesambetanipun kaliyan kapitadosan animisme ingkang dipunpitados dening para leluhuripun bangsa Indonesia.

Miturut kapitadosan Animisme, sukma saking para leluhur saged dipunangge minangka sarana nyuwun pitedah kaliyan pambiyantu nggayuh kamulyaning gesang. Sanesipun ugi saged kagem pangayom saking raos susah kaliyan kacilakan. Kosok wangsulipun, sukma menika ugi dipunpitados saged damel susah saha ciakaning manungsa. Awit saking menika, nalika semanten menawi wonten kekajengan badhe nyuwun dhateng para sukmanipun leluhur, lajeng dipuntindakaken upacara slametan. Upacara slametan menika dipunpitados saged nimbali para sukmaning leluhur ingkang saged dipunsuwuni kaslametan kaliyan kamulyan gesangipun manungsa. Upacara menika dipuntindakaken kanthi sarana ngawontenaken gelaran wayang.

C.      Sebutan wayang 

Tembung wayang menika asalipun saking tembung “wewayangan”, amargi dipungelar nalika wayah dalu mawi dipunsorot dening lampu. Nanging sakmenika ingkang dipunwastani wayang boten namung wewayanganipu boneka, amargi wonten ing pagelaran wayang golek menika boten dipuntingali wewayanganipun saking soroting lampu.

Tembung wayang sakmenika dipunangge kangge nyebataken wayang ingkang saking kulit. Wayang kulit dumugi sakmenika taksih dipunlakoaken dening dhalang mawi sorot lampu ing geber. Anggenipun ningali mesthinipun saking ngajengipun geber saengga ketingal wewayanganipun saking boneka wayang kulit. Wayang menika umumipun kanthi lakon Mahabharata lan Ramayana.

D.     Cariyos Wayang Duryudana

Duryodana utawi Duryudana inggih menika Ratu saking Ngastina (Hastina). Wonten ing serat Mahabharata dipunsebat Droyudhana. Dasanamanipun Duryudana miturut ing padhalangan inggih menika Suyudana, Jakapitana, Jayapitana, Kurupati, Gendharisuta, Dhasthaputra, lan Tri Mamangsah.

Duryudana menika putranipun Prabu Dhestharastra saha Dewi Gandari ingakang pambarep. Duryudana inggih menika pambarepipun kurawa. Duryudana kaliyan para kurawa anggenipun mijil boten limrah kados jabang bayi sanesipun. Para kurawa nalika mijil(lair) awujud tengkelan daging kados tugelan daging lembu. Tugelan daging menika sami polah kroncalan lajeng dipuntendhang dening Dewi Gandari seantepipun saengga sigar dados kalih. Dewi Gendari saya duka. Sigaranipun daging dipunidek-idek saengga ajur dados mapinten-pinten sami krugat-kruget kados singgat. Salajengipun daging wau dipuntutupi godhong lumbu. Daging ingkang ageng piyambak dados bayi kalih, inggih menika Duryudana kaliyan Dursasana. Dene daging ingkang alit-alit dados rayi-rayinipun ingkang cacahipun kathah. Salajengipun dipunwastani Sata Kurawa utawa satus Kurawa sinaosa cacahipun 101(satus setunggal). Kurawa menika ngandhut teges turunanipun kulawarga Kuru.

Duryudana lan para rayinipun gadhah watek ingkang angkara murka, srei, jail-methakil, amargi tansah dipunapusi kaliyan dipunpangaribawani dening pamanipun Patih Harya Sengkuni (Sakuni). Bedanipun kaliyan Prabu Dasamuka, Ratu Ngalengka, sinaosa sami-sami gadhah watek angakara murka nanging sedaya tumindakipun Prabu Dasamuka ingkang angkara murka menika thukul saking manahipun piyambak. Dene Duryudana anggenipun gadhah watek angkara murka amargi dipunsetir dening Patih Sengkuni. Mila Duryudana lajeng tansah mengsah dhateng para Pandhawa.

Garwa prameswarinipun Prabu Duryudana sesulih Dewi Banowati, putrinipun Prabu Salya saking Mandaraka. Sinaosa Duryudana menika wujudipun cakrak, gantheng, nanging emanipun bodho sanget. Penggalihipun landhep dhengkul. Taksih dipuntambah watekipun ingkang angkara murka. Mila boten wonten putri ingkang remen kaliyan piyambakipun. Nalika badhe krama kaliyan Dewi Erawati (putri pembayunipun Prabu Salya), dipunrebat utawi kalah kaliyan Raden Kakrasana (Prabu Baladewa). Nalika badhe krama kaliyan Dewi Surtikanthi (putrinipun Prabu Salya ingkang angka kalih), dipunrumiyini dening Suryatmaja (Adipati Karna). Wasana saged dhaup kaliyan Dewi Banowati amargi pambiyantunipun Raden Permadi(Arjuna). Sejatosipun Banowati boten gadhah raos tresna dhateng Duryudana, amargi Banowati sampun langkung rumiyin tresna dhateng Permadi. Awit saking menika Banowati nyuwun bebana: Gajah Putih, sratinipun putri sulisttya. Duryudana saged minangkani bebana wau amargi pambiyantunipun Permadi. Banowati lajeng nyuwun bebana malih: Patah (ingkang ngamping-amping penganten) putri ayu kaliyan satriya bagus ingkang ngungkuli para priya ing Mandaraka. Kuwajibanipun patah menika ndandani manten putri ingkang dipunkajengaken inggih menika Permadi. Prabu Duryudana lajeng dhawuh dhateng Patih Sengkuni wonten ing pertapan Wukir Retawu wonten ing ngarsanipun Begawan Abiyasa saperlu nyuwun ngampil Permadi supados maesi temanten putri.

Panembahan Abiyasa marengaken Permadi dipunboyong dhateng Mandaraka saperlu maesi temanten putri. Mila boten mokal, menawi Banowati ingkang salajengipun dados garwanipun Prabu Duryudana sejatosipun sampun boten prawan malih amargi dipunprawani dening Permadi. Saking anggenipun bebrayan, Banowati kagungan putra kalih jaler-estri, ingkang sesulih Raden Lesmana Mandrakumara inggih Sarojakesuma kaliyan Dewi Lesmanawati. Kathah ingkang mastani menawi putra kalih menika sanes putranipun Duryudana, nanging wonten ugi ingkang mastani bilih bapa saking Leksmanawati inggih menika Arjuna.

Pejahipun Duryudana inggih menika nalika perang wonten ing Bharatayudha. Duryudana dados senopati Kurawa ingkang pungkasan mengsah kaliyan Werkudara Bima. Sekawit Werkudara ingkang ngadhepi wekdal menika bola-bali meh kasoran. Pungkasanipun Werkudara saged mangertos menawi pengapesanipun Duryudana wonten ing pupunipun (wentisipun) ingkang sisih kiwa. Nalika Duryudana lena kaprayitnanipun, wentisipun dipungitik ngangge gada Rujakpolo dening Werkudara saengga kuwandanipun Duryudana jengkelang gumebruk wonten ing bantala. Nuli mustakanipun dikepruk ngangge gadha kaliyan pasuryanipun diungsep-ungsepaken wonten ing wadhas curi saengga wewujudanipun memper jrangkong. Nalika sekarat, Duryudana taksih kober nguman-uman dhateng Werkudara saha para Pandhawa sanesipun. Dipununek-unekaken kados makaten menika Werkudara meh maon muntab kanepsonipun nanging dipunpenggak dening Prabu Kresna. Wusananipun Duryudana telas dayanipun lajeng pejah kanthi aniyaya wonten salebeting paprangan Baratayuda ingkang pungkasan, sareng ambrukipun negara Ngastina. Mila perang menika lajeng dipunwastani crita "Rubuhan Duryudana Gugur".

BAB III

PANUTUP

A.      Dudutan

Wayang menika boten namung wonten ing tlatah Jawa, nanging ugi wonten ing tlatah sanesipun ing nuswantara. Wayang menika pagelaran ngangge boneka ingkang limrahipun ketingal endah wonten ing wewayanganipun kaliyan dipunlakokaken dening dhalang kanthi iringan gamelan. Boneka wayang saged awujud 2 dhimensi utawi awujud 3 dhimensi. Limrahipun ingkang awujud 2 dhimensi dipundamel saking kulit (walulang), ingkang biyasanipun kulit sapi, utawi mendha. Boneka wayang ingkang awujud 3 dhimensi, limrahipun dipundamel saking kayu ingkang dipunrenggan ageman ingkang maneka warna adhedhasar karakter wayang kasebut. Nanging wonten ing tlatah sanes ugi wonten ingkang damel wayang saking suket, lan kerdhus.

Jinising wayang inggih menika: wayang Golek, wayang Thengkul Bojonegoro, wayang Krucil, wayang Purwa, wayang Beber, wayang Uwong, wayang Gedog, wayang Sasak, wayang Calonarang, wayang WahyWayang Menak, wayang Klitik, wayang Suluh, wayang Papak wayang Madya, wayang Parwa, wayang Sadat, wayang Kancil.

B.      Pamrayogi

1. Wayang menika budaya Jawa asli dados kedah dipunlestantunaken kaliyan sampun ngantos dipunlalekaken.

2. Kita minangka kaum mudha kedah saged njagi kebudayan Jawa , kadosta budaya wayang.

3. Kita minangka penerus bangsa kedah nuduhaken budaya wayang wonten ing tingkat internasional.